Оваа монографија е производ на истражувачкиот проект насловен како „Може ли нестабилни општества да поддржуваат стабилни држави?“ Имено, во 2021/22 година, истражувачки тим од ИСППИ при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, започна проект под оригинален наслов „Може ли нестабилни општествата да поддржуваат стабилни држави - студии на случај на Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово и Северна Македонија“.
Идејата на тимот беше да започне регионално истражување кое треба да даде анализа на моменталната општествена состојба во четири земји – Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово и Северна Македонија. Оваа монографија претставува резултат од работата направена од истражувачкиот тим. Трудовите го вклучуваат стекнатото знаење, позициите на авторите, според нивните аргументи, согласно главното истражувачко прашање.
Првото поглавје напишано од професорот Петар Атанасов е насловено како „Социјалните конфликти ја спречуваат политичката интеграција – споредба помеѓу Босна и Херцеговина и Северна Македонија“. Овој труд елаборира за актуелните пречки со политичката интеграција во Босна и Херцеговина и Северна Македонија, во врска со постоечките етнички конфликти во двете земји. Целта беше да се спореди негативното влијание на постојните општествени конфликти за перспективите на политичката интеграција во двете земји. Поновата европска историја покажува дека ако се развива модел на демократско општество, тогаш обично универзалните категории (граѓаните, еднаквоста, политичките и економските права) треба да ја поддржат политичката интеграција на државно ниво. Меѓутоа, југословенскиот авторитарен модел на држава (еднопартиски систем) се обиде да создаде општествена кохезија (класно заснована, „братство и единство“) во овие две општества, но не успеа да ги хармонизира категориите на културна различност (етничка припадност, религиска идентификација). Последните категории во блиското минато придонесоа за ерупција на внатрешни конфликти и распаѓање на сојузната држава. Дури и денес, манифестациите на етнонационализам ја спречуваат политичката интеграција во некои од државите наследнички. Анализата е квалитативна, користејќи повеќекратни објавени извори, тематски селективни, и поминува низ две нивоа на разработка на проблемот: поновата политичка историја и распаѓањето, и актуелните процеси на демократизација. Авторот тврди дека во Босна и во Македонија етнополитичките елити се уште се во процес на градење нација/држава и спречуваат поголема внатрешна интеграција.
Второто поглавје напишано од професорот Славејко Сасајковски е насловено како „Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово, Северна Македонија - политичко-правни одредници на нивната држава и нивната социјална дезинтеграција.“ Овие четири држави и општества се карактеризираат, меѓу другото, со силни линии на конфликт и нивно распаѓање и како држави и како општества. Некои линии на социјален конфликт се поизразени и имаат позначаен негативен ефект врз социјалната интеграција, кохезија и функционалност. Некои други линии се помалку ефикасни во тој поглед. Проблемите на нивната слабост се доста длабоко поделените држави и општества по линиите на внатрешните разновидни конфликтни општествени интереси и на отсуство на политичка волја и политичка култура за нивно соодветно и неопходно балансирање и надминување врз основа и во рамките на општиот државен и општествен интерес, многу лесно и ефективно се мултиплицираат со надворешни државни и национални интереси, кои се многу јасно јавно поставени, сугерирано, аргументирано и спроведено, како политички и геополитички интереси. Поконкретно, тоа значи, во случајот на БиХ како (кон) федерална држава, по Дејтонскиот договор, дека БиХ е на крајот непожелна опција од кој било од трите конститутивни народи и двата (кон) федерални субјекти во државата. Во примерот на Црна Гора тој конфликт се однесува, пред се, на нејзиното општествено и државно распнување меѓу црногорско-српскиот национален и државотворен конфликт. На примерот на Косово, социјалниот и државен конфликт првенствено се генерира со нецелосно прифаќање на Косовската меѓународно-правна и меѓународно-политичка законитост, идентитет и субјективност. На примерот на Македонија, со сегашни формални уставно-правна и меѓународно-правна законитост, но не и легитимност, како Северна Македонија, македонското општество и држава се првенствено конфликтно-вкрстени по линиите на два паралелни деструктивни процеси: на процес на неговото (де/ре) конституирање како бинационална македонско-албанска држава, и процесот на уништување на македонскиот национален идентитет како историско-цивилизациски и културно-цивилизациски оригинален, самосоздаден и самобитен. Македонскиот национален идентитет е (гео)политички хетерономен; се наметнува како актуелен и автентичен идентитет, што значи дека некој демографски колективитет живее во релативно компактна територија со таков актуелен идентитет, но тој национален идентитет практично не смее да има своја етногенеза. Истовремено, мора да се прифати дека македонските идентитети во Северна Македонија и Република Грција се историско-цивилизациски и културно-цивилизациски, два сосема различни национални идентитети.
Третата глава е напишана од доцент Дритон Маљичи „Компаративни анализи на социјалната интеграција во Косово и Црна Гора“. Косово е втора најмлада земја во светот, што ја прогласува својата независност од Србија на 17 февруари 2008 година. Петнаесет години подоцна, политичката ситуација во земјата е сè уште меѓу најкомплицираните, со паралелни структури кои функционираат во Косово и особено на неговиот север. За етничкиот и демографскиот спор на Косово меѓу Косоварите и Србите во Косово опширно се пишува и со големи разлики меѓу нивните ставови. Речиси секоја точка дадена од едната страна е оспорена од другата, при што и двете страни понекогаш имаат слични аргументи, но дадени на различен начин. Во ова истражување предмет на анализа е социјалната интеграција на Косово по нејзиното осамостојување и внатрешните општествени конфликти кои се споредуваат со Црна Гора. Во споредба со Косово, Црна Гора избегна војна и немаше меѓуетнички судири и етнонационалистичка мобилизација. Ова квалитативно истражување има за цел да ги детектира социјалните фактори кои влијаат на социјалната криза и не создаваат стабилно општество, особено меѓу Косоварите и Србите во Косово. Методологијата на истражување се базира на секундарни податоци од објавените студии и други достапни информации. Социјалните фактори откриени и анализирани во ова истражување се: историската перспектива, православното културно наследство и новиот национален идентитет. Црногорскиот идентитет, јазичниот идентитет и православното културно наследство се факторите кои најмногу влијаат на меѓуетничките односи меѓу Црногорците и Србите во Црна Гора. Повторната изградба на довербата и помирувањето меѓу двете заедници е од фундаментално значење како предуслов за мир меѓу заедниците.
Четвртото поглавје е напишано од професорите Панде Лазаревски и Драгор Заревски и е насловено како „Поделени општества и дефицит на суверенитет - Предизвиците во градењето одржливи држави на Западен Балкан“. Социјалните и политичките предизвици со кои се соочува „Западен Балкан“ во последните три децении претставуваат постојана закана за регионалната безбедност и причина за забавување на социо-економскиот развој на регионот. Историјата на „западнобалканските“ народи е неразделно испреплетена, директно или контекстуално. Колку и да биле катастрофални историски настани во минатото, дури сега, нивните толкувања нè наведуваат да заклучиме дека лекциите по историја не се правилно научени. За жал, наместо меѓусебно прифаќање и синергија, премногу често „западнобалканските“ народи, спротивно на нивните сопствени интереси, се повеќе од ранливи на наследените меѓусебни антагонизми, нетолеранција, и недовербата како резултат на странски влијанија и внатрешно политизирање на нивното различно конфесионално, етничко или културно потекло. Областа на „Западен Балкан“, фрагментирана на држави и општества, со суб-фрагментација по етничка линија, ја отвора дилемата дали тие имаат политички капацитет да ја генерираат и да ја остварат идејата на „националните интереси“ и да го остваруваат државниот суверенитет на внатрешно и меѓународно ниво. Тоа значи дека капацитетот да се надмине деструктивниот товар на гореспоменатите негативни толкувања на историските настани и внатрешните расцепи во овие општества е мал. Во овој поглед, во трудот, го истражуваме политичкиот капацитет на регионалните иницијативи за сеопфатна соработка меѓу земјите од „Западен Балкан“, како остварлив одговор и опција за надминување на „сенките на минатото“, за да се искористат предностите на заемност и да се премости „временскиот јаз“ додека не пристапат во ЕУ.
Сакаме да им се заблагодариме и на нашите колеги од Универзитетот во Сараево - Босна и Херцеговина, професор Шаќир Филандра, Универзитет на Црна Гора, професорот Срѓан Дармановиќ и АБ Универзитетот во Косово, професорот Неџмедин Спахиу за нивното учество и придонес на онлајн конференцијата каде што резултатите од истражувањето беа првично јавно презентирани. Транскриптот од конференцијата е последната глава како придонес во монографијата од овој, барем од наша гледна точка, интересен проект.
Посебна благодарност до рецензентите на оваа монографија, проф. д-р Ненад Марковиќ од Правниот факултет „Јустинијан Први“ и проф. д-р Камелиа Воинеа од Факултетот за политички науки при Универзитетот во Букурешт.
Монографијата е наменета, пред сѐ, за стручната и академска јавност.
Раководител на проектот
Проф. д-р Петар Атанасов
Студијата може да ја симнете на следниот линк: